Onderzoek Vredesactie bevestigt: Turkije bewapent oorlog in Libië

Sinds de val van Khadaffi is Libië in de greep van oorlog. De laatste jaren spelen belangen van externe actoren een steeds grotere rol. Terwijl de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte en Rusland zich achter het Libyan National Army (LNA) van generaal Haftar scharen, kan de Governement of National Unity (GNU) rekenen op de militaire steun van Turkije. Op de achtergrond spelen nog meer belangen: Europese wapenbedrijven verdienen immers grof geld aan de wapenexport naar Turkije, de VAE en Egypte.

Turkije schendt VN-wapenembargo

Turkije levert al minstens sinds mei 2019 wapens aan de Governement of National Accord (GNA), de voorloper van de Governement of National Unity. Vanaf november 2019 werd de militaire bevoorrading drastisch opgeschaald, nadat een militair samenwerkingsakkoord afgesloten werd. Dat is een flagrante schending van het wapenembargo dat al in 2011 door de VN-Veiligheidsraad tegen Libië werd ingesteld. Met het akkoord proberen Turkije en de GNU aan de militaire samenwerking een zweem van legaliteit te geven.

Turkije voert massaal luchtafweergeschut, drones, pantserwagens, tanks met zwaar geschut en elektronische oorlogsvoeringsmachines aan. Maar Turkije doet meer dan enkel materiële bevoorrading. Eind 2020 sprak de Syrian Observatory for Human Rights van 18.000 Syrische huurlingen die door Turkije naar Libië overgebracht waren om voor de GNA te vechten. Daanaast stonden honderden Turkse militairen in voor de besturing van drones, de luchtafweer bij de luchthavens en het aansturen van de Libische milities. Ook Turkse fregatten met luchtafweergeschut werden ingezet langs de Libische kust.

Dankzij de Turkse steun werd de poging van het Libyan National Army om Tripoli te veroveren in 2019 afgeslaan. Daarna zette de GNA een tegenoffensief in. Beide kampen maakten zich schuldig aan zware schendingen van het internationaal humanitair recht. Daarbij vielen minstens 300 burgerslachtoffers en werden 150.000 mensen op de vlucht gedreven. Met de steun van de United Nations Support Mission in Libya (UNSMIL) vonden onderhandelingen plaats tussen beide partijen, wat eind oktober 2020 leidde tot een wapenstilstand.

A400M speelt centrale rol

De VN documenteerde in 2020 maar liefst vierendertig Turkse A400M-vluchten naar Libië, volgens de VN onmiskenbaar schendingen van het wapenembargo. Vredesactie wilde weten of deze militaire transporten ook in 2021 verder gingen.

Volgens ons onderzoek vlogen Turkse A400M vliegtuigen sinds begin dit jaar niet minder dan achtendertig keer naar Libië. Hoewel sommige vluchten naar de steden ook andere doelen kunnen dienen (zo konden we één levering van corona-vaccins ontdekken), vloog het grootste deel van de vluchten op de militaire luchthaven Al Watiya. Dat is de belangrijkste Turkse militaire uitvalsbasis in Libië.

Bovendien lijkt Turkije de verplichting om buitenlandse huurlingen uit Libië terug te trekken naast zich neer te leggen. Dat was één van de afspraken die uit de vredesonderhandelingen van oktober 2020 kwamen. Na lang talmen werden in de afgelopen maanden de eerste terugtrekkingen van Syrische huurlingen waargenomen. Volgens het Syrian Observatory for Human Rights (SOHR) werden 520 Syrische strijders eind september teruggevlogen. Enkele weken later berichtte de SOHR echter over 200 Syrische huurlingen die door Turkije opnieuw naar Libië werden overgebracht.

Turkije lijkt zich dus voor te bereiden op een verdere escalatie van het gewapend conflict, ondanks het staakt-het-vuren en ondanks het door de VN begeleide vredesproces dat naar een politieke oplossing voor het conflict moet leiden. In die voorbereiding speelt de A400M een cruciale rol.

Turkse militairen trainen Libische milities

In het voorjaar van 2021 gingen we tijdens de onderzoeksworkshops samen met een team vrijwilligers op zoek naar bewijsmateriaal voor de rol van Turkije in het Libische conflict. Bij het doorzoeken van sociale media-accounts van een lange lijst van Libische milities, sprongen de vele berichten over militaire trainingen in het oog die ze ontvingen van Turkse militairen. Ook trainingen gelinkt aan militaire activiteiten vallen onder het VN-wapenembargo op Libië.

Tussen 1 februari en 11 september vonden we berichten over veertien trainingen door Turkse militairen aan “het Libische leger” (in de praktijk een verzameling aan milities), de grondtroepen, de counter-terrorism force en aan de Navy. Naast een wijde waaier aan militaire (gevechts)vaardigheden, werden de milities ook getraind op het gebruik van Turkse wapensystemen zoals het Korkut Air Defense System en de Firtina T155.

Turkije blijft dus ook in 2021 wapens leveren, buitenlandse huurlingen inzetten en militaire training geven. Daarmee zet Turkije het vredesproces op de helling en schendt het de voorwaarden die in de loop van de onderhandelingen afgesproken werden om het goede verloop van de verkiezingen (gepland op 24 december) te waarborgen.

Vredesactie daagt Vlaamse regering voor de rechter

Verschillende Europese landen, waaronder België, werken mee aan de ontwikkeling van het A400M-transportvliegtuig. Al sinds 2013 leveren de Belgische wapenbedrijven Asco Industries, Sonaca en Safran Aero Boosters onderdelen voor de motor, de vleugels en het landingsgestel. Op die manier dragen ze bij aan de luchtbrug die Turkije voor de militaire bevoorrading van Libië heeft opgezet.

Op 27 oktober dagvaardden Vredesactie en CNAPD de Vlaamse regering. De export van de militaire technologie is immers in strijd met het Vlaamse wapenhandeldecreet. We eisen dat de Vlaamse overheid de export van onderdelen voor Turkse militaire vliegtuigen stopzet. Als de regering haar eigen regelgeving niet naleeft, dan kunnen we niet anders dan via de rechtbank de toepassing van de regels afdwingen.

70 percent van eindgebruik niet gecontroleerd

De A400M is geen uitzondering: de Vlaamse overheid voert nauwelijks controle uit over het eindgebruik van Vlaamse wapenonderdelen. Officieel staat Vlaanderen immers geen leveringen toe aan Turkije, maar aan de Spaanse wapenindustrie. In Spanje worden de Belgische onderdelen echter geassembleerd om van daaruit verder geëxporteerd te worden naar Turkije. De Vlaamse overheid geeft dus wapenexportvergunningen zonder de eigenlijke eindgebruiker ooit gecontroleerd te hebben.

Uit onderzoek van het Vlaams Vredesinstituut blijkt dat in 70 procent van de Vlaamse wapenexport het eindgebruik niet gecontroleerd wordt. Op die manier komt Vlaamse wapentechnologie terecht in oorlogsgebied en wordt ze gebruikt voor mensenrechtenschendingen. Afwegingen inzake veiligheid, vrede en mensenrechten worden bij het huisvuil gezet ten voordele van economisch gewin.